Pierwsza adnotowana wzmianka o Budzyniu pochodzi z 1450 roku. Na skraju obecnych terenów wsi istniała wcześniej osada Bugaje, która została zniszczona w XIV wieku.

Nazwa "Budzyń prawdopodobnie pochodzi od tzw. "budników". Budnicy to inaczej smolarze, którzy żyli w lesie i z lasu. Zajmowali się jego wyrębem i przerobem drewna na smołę i innprodukty. Zamieszkiwali "budy", czyli prowizoryczne kurne chaty, częściowo zagłębione w ziemi.

Prawa miejskie otrzymał Budzyń jeszcze przed rokiem 1458,  za panowania Kazimierza Jagiellończyka. Odnowił je Władysław IV w 1641 roku, potwierdzając jednocześnie wizerunek orła białego i klucza jako herb Budzynia.

W 1774 roku Budzyń został bezprawnie zajęty przez Królestwo Prus, co było wykroczeniem poza oficjalne postanowienia rozbiorowe. Pomimo intensywnych procesów germanizacyjnych Polacy stanowili w Budzyniu większość narodową - świadczą o tym spisy ludności z lat 1816, 1831 i 1871 roku.

Budzyń wrócił do Macierzy dzięki Powstaniu Wielkopolskiemu. 5 stycznia 1919 roku został oswobodzony przez oddział powstańczy z pobliskiego Rogoźna. W całym mieście tego dnia wywieszono biało-czerwone flagi, władzę wojskową nad miastem objęli jego mieszkańcy. Z miejsca stał się ważnym ośrodkiem dowodzenia na froncie północnym Powstania Wielkopolskiego. 7 lutego 1919 roku powstańcy pod dowództwem Leona Napiecka zdobyli pod Budzyniem samochód pancerny, udaremniając opanowanie miejscowości przez Niemcy i ich dalszy atak na Rogoźno. 26 kwietnia 1919 roku mieszkańcy Budzynia otrzymali symboliczny klucz do ratusza. Jednakże w 1934 roku rozporządzeniem Rządu II Rzeczpospolitej Budzyniowi odebrano prawa miejskie. Po 87 latach, dzięki staraniom wójta gminy Marcina Sokołowskiego 1 stycznia 2021 roku Budzyń odzyskał prawa miejskie.

Druga wojna światowa zaczęła się w Budzyniu już 5 września 1939 roku, bowiem tego dnia wjechały do miejscowości jednostki armii hitlerowskiej. Budzyń został wyzwolony 23 stycznia 1945 roku w czasie zimowej ofensywy jednostek Armii Czerwonej.

Obecnie Budzyń jest pięknym miastem. Gmina Budzyń zajmuje obszar 20.761 ha. Prawie 59% tej powierzchni zajmują użytki rolne, 7.464 ha stanowią tereny leśne. Na terenie gminy znajduje się 15 wsi, w tym 12 sołectw.

Według danych na dzień 31.12.2023 roku Gmina Budzyń liczy ogółem 8.226 mieszkańców, z tego 4.447 osób mieszka w Budzyniu.  

 FLAGA GMINY BUDZYŃ

Od 2000 roku gmina Budzyń ma swoją flagę. Została ona zaprojektowana przez Hannę Danielewicz, nauczycielkę historii. Projekt został zaakceptowany przez Radę Gminy Uchwałą nr XV/112/2000 z dnia 14 września 2000 roku.

Opis flagi - flaga w kształcie prostokąta jest trójbarwna w kolorach :  od góry niebieskim, żółtym i zielonym, każdy po 1/3 pola flagi, po środku  z herbem Budzynia.  Flaga jest dwustronnie identyczna. 

 Hasło promujące : "Gmina Budzyń - Tradycja, Rozwój, Możliwości"

 (autor - Cyprian Kozłowski z Sokołowa Budzyńskiego, zwycięzca konkursu na hasło w maju 2017 r.)

BRZEKINIEC

Wieś liczy 199 mieszkańców. Droga do wsi wiedzie wśród pięknie położonych lasów, obfitujących w grzyby i jagody. Brzekiniec jest rozległy, rozciąga się na długości prawie pięciu kilometrów. Wieś ma długą historię,  była już wymieniana w dokumentach kościelnych w XIV wieku. Przed wojną Brzekiniec był wsią niemiecką. Mieszkały w nim tylko cztery rodziny polskie, które trudniły się rolnictwem. We wsi są dwie figurki święte, postawione dopiero po wojnie. Do kościoła mieszkańcy Brzekińca dojeżdżają do Budzynia. Tam też dzieci uczęszczają do szkoły. W Brzekińcu działa zawsze gotowa do akcji Ochotnicza Straż Pożarna. Od 2019 roku sołtysem wsi jest Justyna Kozłowska.

BUKOWIEC

We wsi mieszka 305 osób. Ta ładna, położona wśród lasów wieś ma w swojej historii wątek tragiczny. Prawdopodobnie w XIX wieku tutejsza ludność została zdziesiątkowana przez epidemię cholery. W okresie międzywojennym Bukowiec był wsią niemiecką, istniał w nim dość spory folwark. Wieś ciągle się rozwija i pięknieje. W Bukowcu istnieje duży zakład rolny "Agro-Technik" oraz działa firma "Dammis", która zajmuje się przerobem koziego mleka. Ozdobą wsi jest poewangelicki kościół murowany z 1863 roku. Rozgłos wsi przynosi przynosi hodowla gołębi rasowych i ptaków Ryszarda Pascha. W tym wyjątkowym miejscu, zwanym "Małym ZOO" można podziwiać nie tylko piękne gołębie, lecz również wiele gatunków kaczek, kury rasowe oraz wiele egzotycznych ptaków. Do sołectwa należy także Nowa Wieś Wyszyńska. Sołtysem wsi od 1994 roku jest Wacław Pasch.

DZIEWOKLUCZ

Na terenie sołectwa mieszka 395 osób. Z nazwą tej wsi związana jest dość dziwna historia. Przed I wojną, za czasów zaboru pruskiego był to Siebenchlosser, czyli w tłumaczeniu Siedmioklucz, po wojnie zrobiło się "dziewięć kluczy" j jest Dziewoklucz. Miejscowość była dość duża już pod koniec XIX wieku, kiedy należała do dóbr hrabiny Próchnowskiej. Stał tu pałac i była gorzelnia. Po dużym  pożarze, w wyniku odbudowy wsi przybyły dwie części zwane - Kolonią i Abisynią. Są one oddalone od Dziewoklucza o około 2 km. We wsi są dwie budowle pamiętające dość odległe czasy. Jedną z nich jest zabytkowy, powstały w 1737 roku budynek szkoły. Druga to gorzelnia murowana z kamienia z końca XIX wieku. Od 2021 roku sołtysem wsi jest Sławomir Makowiecki.

GRABÓWKA

Wieś liczy 156 mieszkańców. Ładne położenie i bliskość lasów nadają wsi niepowtarzalny urok. Miejscowi dzielą Grabówkę na cztery części i stosują nazwy : Wieś, Piaski, Pegeer i Zameczek. W centralnym miejscu stoi krzyż przydrożny. Przed wojną wieś należała do majątku. Pozostałością po nim są czworaki zwane Zameczkiem. Wieś posiada bogatą infrastrukturę - wodociąg, sieć gazowniczą, telefony. Dzieci dojeżdżają do szkoły w Wyszynach. Tam też Grabówka ma swoją parafię. Wieś jest bardzo zintegrowana. W świetlicy wiejskiej organizuje się wspólnie  kilka imprez rocznie, razem obchodzi się różne uroczystości. Ozdobą miejscowości jest zabytkowy dąb, rosnący w części zwanej Piaskami. Od ponad 30 lat sołtysem wsi jest Edmund Galon.

KĄKOLEWICE

W sołectwie mieszka 196 osób. Miejscowość dość dobrze znana nie tylko w gminie z powodu istniejących szkółek drzew i krzewów ozdobnych. Ozdobą wsi jest około 700-letni dąb o obwodzie prawie 7 m. Natomiast przy szosie E-11 na terenie Nadleśnictwa Podanin oglądać można "Diabelski Młyn", dość tajemniczy, sporych rozmiarów głaz narzutowy. Kąkolewice to mała wieś, zajmująca powierzchnią 150 ha. Wieś jest rozległa, ciągnie się przez 3 km. We wsi istnieje znany w całej Polsce zakład "Terrazzo" produkujący materiały budowlane, głównie kostkę brukową. Od 2007 roku sołtysem wsi jest Halina Moćko.

NIEWIEMKO

We wsi mieszka 20 osób. Miejscowość należy do sołectwa Wyszynki. W Niewiemku jesienią 1924 roku miejscowy gospodarz o nazwisku Messale znalazł na polu w czasie orki miecz, pochodzący z epoki pierwszych Piastów. Było to wyjątkowe odkrycie, gdyż nigdy później na ziemiach  polskich nie znaleziono podobnego miecza. Pradawna broń według historyków została wykonana na Węgrzech. 

NOWA WIEŚ WYSZYŃSKA

W miejscowości zameldowane są 103 osoby. Ma ona typowo rolniczy charakter. Wieś należy do sołectwa Bukowiec.

NOWE BRZEŹNO

Wieś liczy 252 mieszkańców. W skład gminy Budzyń wieś weszła 1 maja 1975 roku (z gminy Wągrowiec). Dawniej do sołectwa należały osady Brzezinko i Albertynowo, które w tatach 60.ubiegłego wieku przyłączono do Nowego Brzeźna. Wieś jest stosunkowo młoda. Powstała z parceli majątku, która miała miejsce w 1905 roku. Na pierwszy rzut oka widać, że we wsi dużo się dzieje, a tutejsza społeczność jest ze sobą zżyta. We wsi corocznie odbywają się wiejskie dożynki i wycieczki nad morze. Miejscowa świetlica tętni zaś życiem przez cały rok. Aktywnie działa założone w 1963 roku Koło Gospodyń Wiejskich. Wiele dobrego można powiedzieć też o Ochotniczej Straży Pożarnej, która w swoich szeregach ma sekcję dziewcząt. We wsi nie ma kościoła, parafia znajduje się w Potulicach. Również nie ma tu szkoły, dzieci dojeżdżają do Żelic. Od 2015 roku sołtysem wsi jest Józef Depta.

OSTRÓWKI

We wsi mieszka 209 osób. Pierwsze wzmianki o tej miejscowości pochodzą sprzed siedmiu wieków. Kiedyś wieś nazywała się Ostrówek i należała do większych w powiecie chodzieskim, ponieważ obejmowała częściowo teren Kąkolewic. Od 1973 roku dzieci dowożone są szkolnym autobusem do szkół w Budzyniu i Stróżewie. Ostrówki posiadają stację kolejową, oddaloną od centrum o kilometr. W środku wsi znajduje się staw, a obok przystanku autobusowego rosną trzy dorodne, stare dęby. Miejscowi dzielą Ostrówki na : Pegeer, Stację i Wieś. Chlubą Ostrówek  jest drużyna piłkarska Iskra Ostrówki. Swoją parafię tutejsi wierni mają w Stróżewie, na miejscu natomiast jest cmentarz. Od 2021 roku sołtysem wsi jest Mateusz Tomaszewski.

PODSTOLICE

Podstolice zamieszkuje 296 osób. Wjeżdżając do wsi można się pomylić, gdyż umieszczono tu przystanek autobusowy o nazwie Strzelecki Gaj. Za nazwą kryje się leśniczówka, wokół której rozciągają się piękne lasy. Spotkać w nich nożna obelisk "Kamień prezydenta", postawiony w 1936 r. w 10 rocznicą prezydentury Ignacego Mościckiego. W okresie międzywojennym wybudowana także została droga leśna zwana Linią Prezydenta. Życie  kulturalne we wsi kwitnie. Odbywają się tu zabawy wiejskie. Tradycją wsi jest coroczny festyn z okazji Dnia Dziecka. Dzieci dojeżdżają do Szkoły Podstawowej w Radwankach, a młodzież do gimnazjum w Margoninie. Msze odbywają się w kościele parafialnym pod wezwaniem św. Kazimierza. Jest to najmłodsza ze świątyń na ziemi budzyńskiej, wybudowana w 1937 roku. Parafia Podstolice powstała na początku lat 70-tych. Należą do niej mieszkańcy 11 okolicznych wsi, ma dwa kościoły filialne w Stróżewie i Podstolicach. Prawdziwą chlubą wsi jest zabytkowy wóz strażacki należący do Ochotniczej Straży Pożarnej, założonej w 1922 roku. Od 2015 roku sołtysem wsi jest Jan Sempołowicz.

POPIELNO

Mała wieś, w której mieszkają 33 osoby. Wieś należy do sołectwa Sokołowo Budzyńskie. Piękne położenie wsi wśród lasów, budzi duże zainteresowanie mieszkańców Poznania i okolic. Coraz więcej osób chce tu kupować działki.

PROSNA

W miejscowości mieszka 389 osób. Miejscowość jest położona w odległości 5 km na zachód od Budzynia. Od początku XVIII wieku dziedzicami Prosny byli Raczyńscy. W czasie drugiej wojny światowej wielu mieszkańców wsi Niemcy wywieźli na roboty przymusowe. Prosna ma swoich bohaterów wojennych, którzy walczyli i polegli na froncie wschodnim i pod Monte Casino. Dzisiejsza Prosna żyje z rolnictwa. W 1967 roku w czynie społecznym wybudowano we wsi Wiejski Dom Kultury, który w wyniku remontu kapitalnego został przekształcony w świetlicę wiejską. W niej skupia się życie kulturalne mieszkańców wsi. W Prośnie działa Koło Gospodyń Wiejskich, Koło Emerytów i Rencistów, oraz Ochotnicza Straż Pożarna, która została utworzona w 1945 roku. Chlubą Prosny jest drużyna piłkarska LZS. Ważnym miejscem w Prośnie jest figura Matki Boskiej, którą postawiono 1947 roku, na miejscu, gdzie od 1863 roku stał metalowy krzyż - pamiątka powstania styczniowego. Od 2019 roku sołtysem wsi jest Ewelina Mizgalska.

SOKOŁOWO BUDZYŃSKIE

Miejscowość zamieszkała przez 437 osób. Sołectwo składa się z dwóch wsi : Sokołowa Budzyńskiego  i Popielna. Sokołowo znane jest w całej Wielkopolsce m.in. dzięki karczmie XVIII wieku, która stała tu do 1965 roku, a obecnie znajduje się w skansenie etnograficznym w Lednogórze. Z jednego końca wsi na drugi jest około 4 km. Centralnym punktem jest plac potocznie nazwany przez mieszkańców "gęsim rynkiem". Ozdobą wsi jest piękny staw z fontanną. Sokołowo to wieś bardzo zintegrowana. W 1998 roku stanęła tu muszla koncertowa. Pierwsze swoje piosenki nagrywał tu znany wśród zwolenników disco polo "Antoś Szprycha". Od 1947 roku istnieje we wsi Ochotnicza Straż Pożarna. W 2001 roku powstało Koło Emerytów i Rencistów. Sołectwo posiada kościół filialny pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, murowany z 1841 roku. We wsi jest stacja PKP. Dzieci do dojeżdżają do Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Budzyniu. Od 1994 roku sołtysem wsi jest Szczepan Antoniewicz.

WYSZYNKI

Wieś liczy 88 mieszkańców. Ta najdłuższa miejscowość ciągnie się przez siedem kilometrów. Zaczyna się za Wyszynami, a kończy tuż przed Niewiemkiem, z którym tworzy jedno sołectwo. Wyszynki są wsią rozrzuconą, składającą się z kolonii. W okolicy Wyszynek znajduje się rezerwat przyrody "ródliska Flinty" (pow.44,83 ha), a w nim jezioro, które stopniowo zamienia się w trzęsawisko. Zadomowiły się tam czarne bociany. Do 2011 roku przez ponad 20 lat sołtysem wsi był Jan Szejn i od 2015 roku ponownie pełni tę funkcję.

WYSZYNY

Duża wieś, mieszka w niej 736 osób. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1400 roku. Wiąże się ona z kościołem powstałym w latach 1824-1825. Jest on chlubą Wyszyn. W jego wnętrzu podziwiać można ołtarze późnoklasycystyczne z początku XIX wieku oraz XVII-wieczne obrazy i rzeźby. Przy świątyni stoi dzwonnica wybudowana w 1982 roku. We wsi działalność prowadzą sklepy, apteka, ośrodek zdrowia ,przedszkole, szkoła podstawowa oraz bar. W latach 60-tych w czynie społecznym wybudowany został dom kultury, obecnie Wiejski Dom Kultury. W 2008 roku został on poddany kapitalnemu remontowi i teraz stanowi centralne miejsce życia kulturalnego mieszkańców wsi. Znajduje się w nim biblioteka, sala komputerowa, świetlica, nowocześnie wyposażona kuchnia z salą oraz punkt kasowy BS. Dużą rolę w życiu wiejskiej społeczności odgrywają : Ochotnicza Straż Pożarna, LZS "Iskra" i Koło Gospodyń Wiejskich. Jest jeszcze w Wyszynach pięknie położony amfiteatr, w którym odbywają się zabawy ludowe oraz siłownia, oblegana przez młodzież. Od 2019 roku sołtysem wsi jest Filip Krasnopolski.